आइभिएफ अर्थात् इन भिट्रो फर्टिलाइजेसन यस्तो चिकित्सा विधि हो, जसको सहायताले बाँझोपनको समस्याबाट पीडित दम्पतीले अभिभावक बन्ने अवसर पाउँछन्। वर्षौंदेखि,यस्ता दम्पतीहरूको उपचारमा ठूलो सफलता हासिल भएको छ।
यस प्रविधिको सफलता दर धेरै उच्च रहेको छ जसको कारण धेरै जसो यस समस्यासँग संघर्ष गरिरहेका मानिसहरू यसतर्फ फर्कन्छन्। विकसित देशका अलावा विकासोन्मुख देशहरूमा पनि यो प्रविधि मानिसको पहिलो रोजाइ बनेको छ, जसमा नेपालको नाम पनि परेको छ । सामान्यतया आइभिएफ को प्रयोगले सकारात्मक परिणाम दिन्छ तर कहिलेकाहीँ यसको परिणाम असफल हुने भएकोले दम्पतिहरु निराश हुन्छन्।
आइभिएफ असफल हुनुका धेरै कारणहरू हुन सक्छन्।
महिलाको उमेर ( Age) - महिलाको उमेर बढ्दै जाँदा उनको अण्डाको मात्रा र गुणस्तर धेरै हदसम्म घट्छ।
भ्रूणको गुणस्तर ( Embryo Quality) – भ्रूणको गुणस्तर राम्रो नभएमा पाठेघरमा राम्रोसँग नाटासिने सम्भावना बढी हुने गर्दछन ।
अण्डा र शुक्रकीटको गुणस्तर (Quality of Egg and Sperm) - यदि अण्डा र शुक्रकीटको गुणस्तर खराब छ भने, IVF असफल हुने सम्भावना उच्च हुन्छ।
निषेचन ( Fertilization Failure)- कुनै पनि कारणले, यदि निषेचन प्रक्रिया ठीकसँग पूरा भएन भने, IVF असफल हुने सम्भावना उल्लेखनीय रूपमा बढ्छ।
इन्डोमेट्रियल ग्रहणशीलता ( Endometrial Receptivity) - कम एन्डोमेट्रियल ग्रहणशीलताको अर्थ यदि एन्डोमेट्रियल तहको ग्रहणशीलता राम्रो छैन भने भ्रूण राम्रोसँग प्रत्यारोपण गर्न सक्दैन।
FSH को उच्च स्तर - आइभिएफ को सफलता दर पनि FSH को उच्च स्तर अर्थात् फोलिक उत्तेजक हर्मोन को कारण उल्लेखनीय रूपमा घट्छ।
क्रोमोसोमल असामान्यताहरू ( Chromosomal or Genetic Abnormalities) - एक वा दुवै आमाबाबुको क्रोमोजोमहरूमा असामान्यताहरूले पनि IVF थेरापीको नकारात्मक नतिजा ल्याउन सक्छ।
इम्युनोलोजिकल समस्याहरू ( Immunological Factors)- अटो इन्फ्लेमेटरी सिन्ड्रोम ( Autoinflammatory Syndrome), एलर्जी, जस्ता इम्युनोलोजिकल समस्याहरूको उपस्थितिको कारण, गर्भाशय भित्र भ्रूणको प्रत्यारोपणमा समस्या हुन्छ, जसको कारण फोलिक असफल हुन्छ।
तनाव ( Stress Factor) – यदि महिलालाई कुनै प्रकारको तनाव छ वा उनी अन्य कुनै प्रकारको मानसिक समस्याबाट ग्रसित छिन् भने पनि सफल आइभिएफ हुने सम्भावना कम हुन्छ।
आइभिएफ असफल भए के गर्ने? (आइभिएफ असफल हुँदा के गर्ने?)
यदि कुनै दम्पतीले आइभिएफ बाट कुनै फाइदा पाउँदैनन् भने उनीहरूले केही आवश्यक कदम चाल्नुपर्छ। यस्तो अवस्थामा उसले आफ्नो सकारात्मक सोच कायम राख्नु सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ। आइभिएफ एक पटक असफल हुनुको मतलब यो होइन कि उनीहरूले कहिल्यै सफलता पाउने छैनन् र आमाबाबु बन्ने छैनन्। आजकल, आइभिएफ क्लिनिकहरू , अनुभवी डाक्टर र आधुनिक प्रविधिको सहयोगमा, सफलताको सम्भावना धेरै हुने गरेको छ।
सर्वप्रथम त आइभिएफमा सफलता दर ( Success Rate) भनेको क हो, त्यो बुझ्न आवस्यक छ। धेरै ले बुझ्ने सफलता दर आइभिएफ द्वारा भएको प्रेग्नेंसीको दर हुन्छ ( Pregnancy Positive Rate), तर प्रेग्नेंसीको दर संगै स्वास्थ्य गर्भावस्था दर ( Ongoing Pregnancy Rate) महत्वपुर्ण हुने गर्दछl विश्व भर IVF द्वारा हुने प्रेग्नेंसीको अवशत दर ६२.३५% रहेको छ भने स्वास्थ्य बच्चाको जन्म दर ४८.८७% देखि ५५.४५% रहेको छ । अर्थात आइभिएफ द्वारा भएको गर्भधारणमा अवशतमा ७५% देखि ८०% मात्रै गर्भधारणहरु जन्म सम्म पुग्ने गर्दछ जसलाई हामीले संचयी प्रत्यक्ष जन्म दर ( Cumulative Live Birth Rate) भन्ने गर्दछौ। त्यसैगरी हामीले आइभिएफ असफल हुनुको कारण पत्ता लगाउन आवश्यक छ। त्यसपछि त्यो कारण हटाउने कदम चालिन्छ। यस अवस्थामा, केहि चरणहरू निम्नानुसार छन्:
हिस्टेरोस्कोपी (Hysteroscopy) – यसमा पाठेघरको जाँच गरिन्छ र पाठेघरमा भएको सिस्ट वा फ़ाइब्रोइड्स ( रसौली) Fibroids लाई ध्यानमा राखेर हटाउने प्रयास गरिन्छ।
उत्तेजना ( Stimulation) - एन्डोमेट्रियमको ग्रहणशीलता हर्मोनल औषधिहरूको मद्दतले बढाउन सकिन्छ।
Endometrial receptivity array (ERA) एक परीक्षण हो जसले भ्रूण प्रत्यारोपण गर्न र त्यसपछि भ्रूण स्थानान्तरण गर्न सही समय निर्धारण गर्न मद्दत गर्दछ।
ब्लास्टोसिस्ट स्थानान्तरण (Blastocyst Transfer) - निषेचनपछि, भ्रूण ब्लास्टोसिस्ट चरणमा पाँचौं / छैटौ दिनसम्म बढ्छ, र त्यसपछि जब यो गर्भाशयमा सारिन्छ, यस प्रक्रियामा गर्भावस्थाको सम्भावना उल्लेखनीय रूपमा बढ्ने गर्दछ।
औषधिहरू - यदि एन्डोमेट्रियम तह एकदम पातलो छ भने, योनीमा सिल्डेनाफिल र एस्पिरिन जस्ता औषधिहरू यसको वृद्धि र रक्त प्रवाह सुधार गर्न दिइन्छ।
थप रूपमा, केही अन्य उन्नत प्रविधिहरू र आइभिएफ को मद्दतले, आइभिएफ सफलताको सम्भावना उल्लेखनीय रूपमा बढ्छ, जस्तै:
ICSI (Intracytoplasmic) शुक्राणु इन्जेक्सन एक प्रक्रिया हो जसमा एक डाक्टरद्वारा अण्डा को cytoplasm मा स्वस्थ र सबै भन्दा राम्रो शुक्राणु इंजेक्शन गरिन्छ।
डोनर आईभीएफ (डोनर आईभीएफ) – यदि शुक्रकीट र डिम्बको गुणस्तर राम्रो छैन भने दुवैसँग आईभीएफ उपचार गर्ने पनि विचार गर्न सकिन्छ। यस थेरापीमा डिम्बको गुणस्तर राम्रो नभए महिला डोनरबाट डिम्ब लिन सकिन्छ वा शुक्रकीटको गुणस्तर खराब भएमा पुरुष दाताबाट शुक्रकीट लिन सकिन्छ।
निसन्तान अथवा बाँझोपन को समस्या कुनै नौलो होइन। यसको ब्यबस्थापन भने समयमै गर्नाले भैपरी आउने खर्च र तनावलाइ धेरै हद सम्म कम गर्न सकिन्छ। यदि कोसिस गरेको एक वर्ष वा बडी समय सम्म पनि गर्भधारण गर्न असक्ष्यम हुनुहुन्छ भने निसन्तान बिषेश्ग्य संग परामर्श लिन आवश्यक हुन्छ।
