डेंगुको भाइरसद्वारा संक्रमित भएको एडिस एजिप्टाई जातको पोथी लामखुट्टेको टोकाईबाट सर्ने संक्रामक रोग हो, डेंगु । यो लामखुट्टे ग्रामीण क्षेत्रभन्दा पनि शहरी क्षेत्रमा बढी पाइन्छ ।
डेंगु, एडिस एजेप्टाई र एडिस एल्वौपेक्टस नामक लामखुट्टेले टोकेर हुने तीब्र भाइरल संक्रमण हो । एडिज लामखट्टे कालो रंगको हुन्छ, जसमा सेतो थोप्लो पनि देखिन्छ ।
यो लामखुट्टेले विशेषगरी दिउँसो टोक्ने गर्दछ । डेंगु रोग क्लासिक डेंगु, हेमोरेजिक र साक सिन्ड्रोम गरी तीन प्रकारको हुन्छ । क्लासिक डेंगु सामान्य प्रकारको डेंगु हो । यो आफैँ निको हुन्छ, मृत्युको सम्भावना कम हुन्छ ।
यदि कुनै व्यक्तिलाई डेंगु हेमोरेजिक ज्वरो वा डेंगु साक सिन्ड्रोम भएको छ भने यसको उचित प्रकारले उपचार नगरे मृत्यु हुन सक्छ ।
लक्षण
डेंगुको मुख्य लक्षण भनेको एक्कासी उच्च ज्वरो आउनु हो । यो ज्वरो ५ देखि ७ दिनसम्म रहन सक्छ । ज्वरोका साथै निम्न लक्षणहरू पनि देखा पर्दछ ।
– शरीरमा विमिरा आउने
– अत्यधिक टाउको दुख्ने
– ढाड, जोर्नी तथा मांसापेशि दुख्ने
– आँखाको गेडी तथा पछिल्लो भाग दुख्ने
– वाकवाकी लाग्ने
– पेट दुख्ने
– नाक वा गिजाबाट रगत बग्ने
– रक्तश्राव हुने वा शरीरमा रगत जमेको दागहरू देखापर्ने
– बेहोश हुने
यदि डेंगुको यि लक्षण देखिएमा तत्काल स्वास्थ्य संस्था जानु पर्दछ । डेंगु ज्वरो घटाउन सिटामोल तथा प्रशस्त झोल पदार्थ खानुपर्छ । तर ज्वरो घटाउने नाममा एस्पीरीन तथा आईबुप्रोफेन भने खान हुँदैन । डेंगु ज्वरो विरुद्धको खोप तथा खास उपचार समेत नभएकाले लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्नु नै यस रोगको बचावटको मुख्य उपाय हो ।
बच्ने उपाय
डेंगु सार्ने लामखुट्टेले पानी जमेको स्थानमा फुल पार्ने गर्दछ । खास गरी वर्षाको पानी जम्ने स्थानमा यसले फुल पार्दछ । तसर्थ डेंगुबाट बच्न निम्न कुरामा ध्यान दिनु पर्दछ ।
– लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्नु र लामखुट्टेको वृद्धि रोक्नु नै डेंगुबाट बच्ने उत्तम उपाय हो ।
– लामखुट्टेको वृद्धि रोक्न, पानी जम्न सक्ने भाँडा गमला, अलकत्रा वा मट्टितेलका खाली ड्रम, फुलदानी, खाली बट्टा, गाडीका काम नलाग्ने टायरहरूमा पानी जम्न दिनु हुदैँन ।
– छतमा हुने पानीको ट्याङ्किमा समेत लामखुट्टे प्रवेश गर्न नदिने गरि छोपेर राख्ने ।
– कुलरको पानी पनि प्रत्येक हप्ता मट्टितेल हालेर सफा गर्ने ।
– यो लामखुट्टेले दिउँसो टोक्ने भएकाले पुरा बाउला भएको वा शरिर ढाकिने लुगा लगाउने ।
– सुत्दा अनिवार्य झुलको प्रयोग गर्ने । साना केटाकेटीलाई विशेष ख्याल गर्ने ।
– लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्न पाइने स्प्रे, इलेक्ट्रिक उपकरण, धुवाँ र मल्हम लगाउने ।
– घरका झ्याल ढोकामा सकेसम्म जाली लगाउने ।
उपचार के छ ?
अहिलेसम्म डेंगुको औषधी बनेको छैन । शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउनु नै यसको एकमात्र उपचार हो । त्यसैले माथिका लक्षणहरु देखिनसाथ अस्पताल जानुपर्छ र चिकित्सकको सम्पर्कमा रहनुपर्छ ।
डेंगु लागेपछि रगतमा प्लेटलेट्सको संख्या तिब्र रुपमा घट्न थाल्छ । यस्तो अवस्थामा औषधीका साथसाथै खानपान र सही दिनचर्या आवश्यक हुन्छ ।
सादा भोजन लिनुपर्छ । धेरै नुन भएको खाने कुरा खानुहुँदैन । मसालादार चटपटे खानेकुरा बन्द गर्नुपर्छ । अनार वा गहुँको जमराको रस पिउनुपर्छ । ताजा मौसमी फलफूल खानुपर्छ । नरिवल पानी वा सफा पानी धेरै मात्रामा पिउनुपर्छ । भिटामिन सी युक्त फल खानुपर्छ । कागती, सुन्तला, अंगुर, जामुन पर्याप्त मात्रामा खानुपर्छ
(डा.झासँग महिला स्वास्थ्यका लागि लक्ष्मी चौलागाईंले गरेको कुराकानीमा आधारित् )
